Bir masal Şehri Prag

 

 

Bir gezgin olarak, resmi adı ''Çekya'' olan Çek Cumhuriyeti başkenti Prag ziyareti olmazsa olmazlarımdan biriydi.

Gruppal'ın 3 gece 4 günlük Prag ve bağlantılı olarak Karlova ile Almanya sınırları içinde, Çekya'ya komşu Dresden turuna katıldık eşimle.

Prag, Çekya'nın başkenti ve en büyük şehridir. Orta Bohemya'da Vltava Nehri üzerinde yer alır ve tarihi dokusuyla UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde bulunur.

Prag'a hayat veren Vltava (Vitava) Nehri, Çekya’nın en uzun nehri olup şehrin kalbinden geçer. Şehri kuzey ve güney olarak ikiye böler, üzerinde 18 köprü bulunur ve en ünlüsü Karl Köprüsü’dür.

Şehri yalnız coğrafi olarak değil, kültürel ve mimari olarak da ikiye böler. Prag Kalesi, Eski Şehir ve barok saraylar hep Vitava'nın kıyısında yükselir. Nehir, Çek kimliğinin ve Prag’ın romantik imgesinin simgesidir.

Çek Cumhuriyeti ya da resmî kısa adıyla Çekya Orta Avrupa'da yer alır. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur.

Mayıs 2004'ten beri Avrupa Birliği üyesi olan ülke, Bohemya ve Moravya bölgelerinden oluşur ve büyük Silezya bölgesinin de bir parçasıdır.

Turizm açısından çok popüler olan şehir, "Altın Şehir" ve "Masal Şehri" gibi adlarla da anılır. Tarihi merkeziyle Avrupa'nın kültürel başkentlerinden biridir.

Orta Çağ mimarisi, gotik ve barok yapılarıyla ünlüdür. Prag Kalesi, Astronomik Saat ve Karl Köprüsü gibi simge yapılar şehrin karakteristik özelliklerindendir.

Prag’ın tarihi dokusu, gezginleri zamanda yüzlerce yıl geriye götürerek, tarihi katmanları arasında geçiş yaptırır. Her sokak, her yapı, her taş farklı bir çağın izini taşır.

Katmanlı yapısını anlamak için mimari, kültürel ve toplumsal dönüşümleri birlikte ele almak gerekir.

Çek ve Slovak Halkları, Birinci Dünya Savaşı'na kadar Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içindedir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'nda yenilmesinden sonra, 28 Ekim 1918'de, Prag'daki Çekoslovak Ulusal Konseyi tarafından bağımsızlığın ilan edilmesiyle Çekoslovakya kurur.

1939'daki Münih Antlaşmasıyla Hitler tarafından işgal edilir. İkinci Dünya Savaşı'nda Hitlerin yenilmesiyle Sovyetlerin etkisine girer. 1945-1990 yılları arasında Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyet olarak yönetilir.

1989'da, Kadife Devrim olarak bilinen, Doğu Avrupa'daki demokratikleşme dalgasında komünist rejim sona erdirilir ve demokrasiye dönülür. Ocak 1993 tarihinde de Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere, iki ülkeye ayrılır.

Zamanda geriye, 9. yüzyıla giderek, günümüze kadar gerçekleşen tarihi ve kültürel katmanlarına bakalım.

Birinci katman (9.-15. yüzyıl):

Prag'ın tarihi, M.Ö. 2. yüzyıla kadar uzanmakla birlikte şehrin gerçek anlamda önemi, 9. yüzyılda Bohemya Prensliğinin kurucusu olan Borivoj'un liderliğinde ortaya çıkmıştır. Bohemya Prensliği, Prag'ı başkent olarak seçmiş ve bu durum şehrin politik, ekonomik ve kültürel açıdan önemini artırmıştır.

Başlı başına bir şehir olan Prag Kalesi, Çekya'nın başkenti Prag'da Çek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı resmi konutu olan Prag Kalesi, dünyanın en büyük antik kalesi olarak Guinness Rekorlar Kitabı'na giren tarihi bir yapıdır.

Aziz Vitus Katedrali, Altın Yol ve Barok tarzı mimari eserlerle zenginleşen kale kompleksi, UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alır. Tarih boyunca Habsburglar, İsveçliler ve Naziler gibi güçlerin izlerini taşıyan yapı, Prag'ın sembolik simgelerinden biridir.

İlk inşası 9. yüzyıla dayanan kale, Bohemya ve Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu krallarına ev sahipliği yapmış, yönetim merkezi olmuştur. Kale ile birlikten Aziz Vitus Katedrali Gotik mimarinin zirvesini temsil eder.

1357'de, IV. Charles döneminde, taştan inşa edilen Karl Köprüsü, Prag’ı iki yakaya bağlarken geçmişi de bugüne taşır.

Gotik kulelerle korunan köprü, üzerindeki 30 aziz heykelle dini ve siyasi gücün sembolü olmanın yanı sıra adeta bir açık hava galerisidir.

Gün doğumu ve gün batımında köprüde yürümek, şehrin büyüsünü tam kalbinde hissetmek anlamına gelir.

Eski Şehir Meydanı'nda, Eski Belediye Sarayı'nın güney duvarında bulunmakta olan Astronomik Saat ise zamanın döngüselliğini ve evrensel düzeni simgelemenin yanı sıra Orta Çağ insanının kozmolojik bakışını yansıtır.

600 yıllık geçmişiyle dünyanın en eski çalışan astronomik saati, tam saat başlarında gösterdiği minik figür gösterisiyle turistlerin gözdesidir.

Saat kadranının hemen sağındaki küçük bir iskelet, ipi yukarıdan aşağıya çekerek çanı çalar, saat kadranının üzerindeki duvarda yarımşar metrelik ölçülerde kare boyutlu iki pencere açılır, önünden 12 Havari teker teker geçer.

Dünyadaki üç atomik saatten biri ve hâlâ çalışıyor olması bile başlı başına bir ziyaret nedeni.

Orta Çağ’ın Gotik Ruhunu yansıtan bu dönemde Prag, dini otoriteyle siyasi gücün iç içe geçtiği bir merkezdir. Gotik mimari, yükselen kuleleriyle Tanrı’ya ulaşma arzusunu simgelerken, taş sokaklar toplumsal hiyerarşiyi ve ritüelleri şekillendirir.

İkinci Katman (16.-18. Yüzyıl):

Eski Şehir bölgesindeki kiliseler ve saraylar, hareketli cephelerin bir bütün halinde görüldüğü, uzunlamasına dikdörtgen Barok Yapılar olarak karşımıza çıkar.

Katolik Reformu’nun etkisiyle görkemli ve teatral (tiyatro) mimari anlayışı benimsenir.

Schwarzenberg Sarayı'nda olduğu gibi Prag, Habsburg etkisiyle Katolik kimliğini pekiştirirken, mimari süsleme ve dramatik anlatım ön plana çıkar.

On altıncı yüzyılda inşa edilen saray, olağanüstü güzelliğinin yanı sıra salonlarının zengin dekorasyonuyla gezginleri şaşırtır.

Schwarzenberg Sarayı Müzesi, Prag genelinde tek bir yerde değil, birkaç binada bulunan Ulusal Müze'nin bir parçasıdır Müze, antik çağlardan Barok döneminin sonuna kadar Avrupa sanatında uzmanlaşmıştır; Bohem Rönesansı, Maniyerist ve Barok sanatının tümü yoğun bir şekilde öne çıkmaktadır.

Rönesans ve Barok Dönüşüm olarak tanımlanan bu dönemde mekânlar artık sadece işlevsel değil, duygusal ve ideolojik birer sahnedir.

Üçüncü Katman Yahudi Mahallesi):

Avrupa’nın en eski Yahudi yerleşimlerinden biri olan Josefof Semti ya da Yahudi Mahallesi; toplumsal dışlanma ile kültürel direncin iç içe geçtiği alanları oluşturur.

Prag Yahudi Mahallesi 1992 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almakta ve faşizmin kötülüklerini ve Yahudi toplumunun direncini hatırlatmaktadır.

Yahudiler, dini zulümlerden kaçarak, 1096 yılı civarında mahalleye yerleştiler. Ancak burada da, Hristiyanlarca dışlanarak, duvarlarla çevrili bir gettoda yaşamaya zorlandılar.

Yüzyıllar boyunca süren zulümlerden sonra, Yahudi bir Belediye Başkanı olan Mordecai Maisel'in 16. yüzyılda Maliye Bakanı olmasıyla mahalle biraz olsun umutlandı.

Kafka’nın eserlerinde Prag, hem bir labirent hem bir içsel sorgulama alanı olarak belirir. Mekân, bireyin varoluşsal sıkışmışlığını yansıtır.

Bu katman, Prag’ın sadece mimari değil, kimliksel olarak da çok katmanlı olduğunu gösterir. Yahudi kültürü, Çek kimliğiyle iç içe geçmiş; dışlanma ve aidiyet aynı sokaklarda yaşanmıştır.

Dördüncü Katman (19.–20. yüzyıl) :

Modernleşme ve Mimari Deneyler olarak adlandırılan bu tarihi katmanda, Belediye Binası gibi yapılar Art Nouveau’nun zarif çizgilerini taşırken, Dans Eden Ev gibi yapılar modern mimarinin cesur yorumlarını sundu.

On sekizinci yüzyılın sonlarında Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki sanatçılar, entelektüeller ve tüccarlar, sanatın sürekli değişen modern dünyaya ayak uydurabilmesi için çaba harcadılar.

Bu çabaların sonucunda ise zarif ve dekoratif süslemelerin ön plana çıktığı, kıvrımların ve bitkisel desenlerin sıklıkla kullanıldığı sanat akımı olan "Art Nouveau" ortaya çıktı.

Bu dönemde Prag, geçmişle hesaplaşan ama geleceğe bakan bir şehir haline gelir. Mimari, artık sadece temsil değil, deney ve eleştiri alanıdır.

Beşinci Katman (21. yüzyıl):

Turizm, Hafıza ve Kültürel Performans dönemi olarak adlandırılan bu tarihi katmanda, sürekli değişen grafitileriyle bireysel ifade ve kolektif hafızanın birleştiği bir alan, John Lennon Duvarı ortaya çıktı.

Güzel manzaralı Mala Strana bölgesinde yer alan bu canlı anıt, grafitilerle kaplı basit bir duvardan, dünyanın her yerinden gelen ziyaretçilerin kişisel yazıtları, alıntıları ve fotoğrafları aktarmalarına yardımcı olan sürekli değişen bir tuvale dönüşerek sürekli değişen ve gelişen canlı bir sanat eseri ortaya çıkardı.

Duvar, aşk itiraflarından siyasi beyanlara kadar insanların görüş ve duygularını toplum içinde ifade etmelerine olanak tanıyor.

Tüm zamanların en büyük müzisyenleri arasında yer alan ve Liverpool'un çığır açan grubu The Beatles'ın kurucu üyesi John Lennon, 1970'lerden bu yana barış hareketinin bir figürüdür. Prag'a hiç gelmemiş olmasına rağmen, temsil ettiği duruş nedeniyle, onun adına adanmıştır.

Vltava Nehri’nde gerçekleşen gece tekne turlarıyla Prag, sadece yaşanılan değil ışıklar, müzik ve anlatılarla bir sahneye dönüşmüştür.

Prag’ın folklor ve müzik geleneği, sadece Çek ulusal kimliğini değil, çok katmanlı Orta Avrupa tarihini de yansıtır. Alman, Yahudi, Slovak ve Macar etkileri, şehrin müzik ve folklorunda iz bırakmıştır. Bu çokkültürlü miras, Prag’ı bir “hafıza şehri” haline getirir.

Bu son katman, geçmişin yeniden sahnelenmesiyle ilgilidir. Turizm, mimariyi bir anlatı aracına dönüştürürken, şehir hem yerel hem küresel bir hafıza alanı olur.